Στομάχια γεμάτα πλαστικά για τα κήτη της Μεσογείου

Μια ακόμα έρευνα, η πλέον πολύχρονη και μοναδική στο είδος της για τις συνέπειες των πλαστικών απορριμμάτων που καταλήγουν στη Μεσόγειο θάλασσα και τις επιπτώσεις από τη θαλάσσια ρύπανση που προκαλούν στα κητώδη είδη που ζουν στη χώρα μας, επιβεβαιώνει ότι τα πλαστικά βλάπτουν σοβαρά τη θαλάσσια ζωή και αναδεικνύει την αναγκαιότητα περιορισμού τους.

Αν μη τι άλλο τα ευρήματα της 20ετούς έρευνας, που εκπονήθηκε από το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών «Πέλαγος», οφείλουν όχι απλώς να μας αφυπνίσουν, αλλά να οδηγήσουν στη λήψη μέτρων καθώς τουλάχιστον τα μισά είδη κητωδών που συναντώνται συχνά στις ελληνικές θάλασσες και εκβράστηκαν νεκρά στις ακτές αυτό το διάστημα είχαν καταναλώσει πλαστικά σκουπίδια. Τα υπολείμματα που βρέθηκαν στο στομάχι τους ήταν κυρίως πλαστικές σακούλες και σε ορισμένες περιπτώσεις οι ποσότητες ήταν τέτοιες που καταδίκασαν αυτά τα πλάσματα σε έναν αργό και οδυνηρό θάνατο από ασιτία εξαιτίας της απόφραξης του στομάχου τους.

Η μελέτη για την «κατάποση μακροπλαστικών από τα οδοντοκήτη των Ελληνικών Θαλασσών στην Ανατολική Μεσόγειο που μπορεί συχνά να αποδειχτεί θανατηφόρος», την οποία συνέγραψαν οι ερευνητές Βούλα Αλεξιάδου, Αλέξανδρος Φραντζής και Ηλίας Φώσκολος, δημοσιεύεται στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού για τη θαλάσσια ρύπανση «Μarine Pollution Bulletin» (Volume 146, September 2019, Pages 67-75, Ingestion of macroplastics by odontocetes of the Greek Seas, Eastern Mediterranean: Often deadly!).

Και είναι αποκαλυπτική για τις ανησυχητικές διαστάσεις τις οποίες έχει λάβει η πλαστική ρύπανση για τα ζώα της θάλασσας, που όπως μαρτυρεί και ο τίτλος της δεν έχει μόνο ολέθριες συνέπειες για το περιβάλλον, αλλά ακόμη και μοιραίες επιπτώσεις σε ό,τι αφορά τη ζωή σε αυτό. Από την ίδια μελέτη αναδεικνύονται και οι άλλοι θανάσιμοι κίνδυνοι που απειλούν τη ζωή των κητωδών, καθώς τα πλαστικά δεν αποτελούν πάντα την κύρια αιτία θανάτου τους.

«Η κατανάλωση πλαστικών εξαναγκάζει τα ζώα σε αργό θάνατο από ασιτία»

Ζητήσαμε από το μέλος της ερευνητικής ομάδας, βιολόγο Ηλία Φώσκολο, να μας μιλήσει για την πολυετή έρευνά τους, τα στοιχεία της οποίας ξεκίνησαν να συλλέγονται από το 1993 μέχρι και το 2014 καλύπτοντας όλη τη χώρα, από την Αλεξανδρούπολη ώς τα Χανιά. Η ανάλυσή τους βασίστηκε στη συλλογή δεδομένων από 34 άτομα νεκρών κητωδών αυτό το διάστημα που ανήκαν σε 7 είδη.

Συγκεκριμένα επρόκειτο για τέσσερα είδη δελφινιών, το κοινό δελφίνι, το ζωνοδέλφινο, το ρινοδέλφινο και το σταχτοδέλφινο, τη φώκαινα που μοιάζει με μικρόσωμο δελφίνι, ενώ στη μελέτη συμπεριλήφθηκαν ακόμα νεκροί ζιφιοί αλλά και φυσητήρες οι οποίοι, όπως μας διευκρινίζει, δεν είναι φάλαινες, όπως λανθασμένα υπάρχει η εντύπωση, αλλά το θαλάσσιο θηλαστικό που περιγράφεται στο μυθιστόρημα «Μόμπι Ντικ», ζει και στη χώρα μας και αριθμεί περίπου 300 άτομα.

Συνολικά μελετήθηκαν τα εφτά από τα οχτώ είδη κητωδών των οποίων οι πληθυσμοί εμφανίζονται μόνιμα στην Ελλάδα (φώκαινα, ρινοδέλφινο, κοινό δελφίνι, ζωνοδέλφινο, σταχτοδέλφινο, ζιφιός, φυσητήρας) και συμπληρώνονται από την πτεροφάλαινα.

• Περιγράψτε μας, με τι ακριβώς ασχοληθήκατε κατά την έρευνά σας;

Πηγαίναμε εκεί που εκβράζονταν τα νεκρά ζώα, αφαιρούσαμε το στομάχι τους και αναλύαμε όλους τους μακροπλαστικούς ρύπους, δηλαδή τα κομμάτια πλαστικού με μέγεθος μεγαλύτερο των 5 χιλιοστών. Τα πρώτα χρόνια δεν βρίσκαμε πολλά πλαστικά αλλά στη συνέχεια άρχισε να αυξάνεται η συχνότητα των πλαστικών που βρίσκαμε παράλληλα με το διεθνές ενδιαφέρον για το θέμα.

Ισως δεν είναι τυχαίο καθώς, όπως καταγράφεται στην έρευνα, αν και η μαζική παραγωγή πλαστικών ξεκίνησε το 1950, με 1,5 εκατομμύριο τόνους, από τότε η ετήσια παγκόσμια παραγωγή έφτασε το 2012 τα 280 εκατομμύρια τόνους και εκτιμάται ότι διπλασιάζεται κάθε 11 χρονια.

• Ωστόσο συχνά ακούμε και διαβάζουμε για τους κινδύνους των πλαστικών για τη θαλάσσια ζωή και πως ευθύνεται κάθε τόσο για θανάτους ψαριών. Τι διαφορετικό εισφέρει η μελέτη σας;

Μπορεί οι ειδήσεις να κατακλύζονται από εικόνες κητωδών που έχουν καταναλώσει πολλά πλαστικά, αλλά δεν έχει προηγηθεί συστηματική και δημοσιευμένη μελέτη που να αποτελεί στέρεη και συγκεκριμένη γνώση για αυτό το πρόβλημα.

Οχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά ούτε σε παν-μεσογειακό επίπεδο δεν υπάρχει αντίστοιχη μελέτη με τόσο πολλά άτομα και για τόσα χρόνια. Και γίνεται φανερό ότι τα περισσότερα περιστατικά όπου συναντήσαμε πλαστικά στο στομάχι των κητωδών είναι στη δεύτερη δεκαετία.

• Ποια είναι τα βασικότερα ευρήματα της μελέτης σας;

Οτι η ρύπανση από πλαστικά, που αποτελεί παγκόσμιο περιβαλλοντικό πρόβλημα, απειλεί όλο και περισσότερο τους θαλάσσιους οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων κητωδών και των δελφινιών. Στο πλαίσιο της μελέτης αναλύσαμε το στομαχικό περιεχόμενο από 34 άτομα εφτά ειδών κητωδών που εκβράστηκαν στις ελληνικές ακτές. Μεγάλα κομμάτια πλαστικών βρέθηκαν στο στομάχι εννιά ατόμων από τέσσερα διαφορετικά είδη κητωδών: τη φώκαινα, το σταχτοδέλφινο, τον ζιφιό και τον φυσητήρα.

Μάλιστα τα εφτά από αυτά τα άτομα βρέθηκαν στη δεύτερη δεκαετία, από το 2003 και μετά. Βέβαια μελετήσαμε περισσότερα άτομα τη δεύτερη δεκαετία και μέρος αυτής της αύξησης οφείλεται σε αυτό όπως και στο ότι υπάρχει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση από τον κόσμο, κάτι που επηρεάζει και το διεθνές επιστημονικό ενδιαφέρον για τη ρύπανση από πλαστικά. Από την άλλη είναι ακόμα γεγονός ότι η Μεσόγειος είναι από τις πιο ρυπασμένες θάλασσες του πλανήτη, καθώς περικλείεται από τεράστια αστικά κέντρα, χαρακτηρίζεται από τεράστια κίνηση πλοίων και είναι μια σχετικά κλειστή θάλασσα. Οι βασικότερες διαπιστώσεις μας συνοψίζονται στα εξής:

● τουλάχιστον στα μισά είδη κητωδών που υπάρχουν στις ελληνικές θάλασσες βρέθηκαν πλαστικά,

● σε έναν από τους πιο σημαντικούς πληθυσμούς σε ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο από φυσητήρες που έχουμε, και αριθμεί 300 άτομα, διαπιστώσαμε ότι η κατανάλωση πλαστικών είναι πολύ πιο συχνή, καθώς βρήκαμε υπολείμματα στους έξι από τους δέκα φυσητήρες τους οποίους αναλύσαμε. Εξακριβώσαμε έτσι ότι η ρύπανση από πλαστικά παίρνει μια πιο ανησυχητική μορφή από ό,τι νομίζαμε.

Ομως το στοιχείο που μας θορύβησε περισσότερο από όλα είναι η διαπίστωση ότι η κατανάλωση πλαστικών μπορεί να αποβεί μοιραία για το ζώο εξαναγκάζοντάς το σε θάνατο από ασιτία.

• Ποια ήταν η αιτία θανάτου για αυτά τα μεγάλα θηλαστικά;

Η αιτία θανάτου ήταν τα πλαστικά μόνο στα τρία από αυτά, τα οποία είχαν καταναλώσει μεγάλες ποσότητες πλαστικών ρύπων. Υποθέτουμε ότι τα πλαστικά αυτά γέμισαν το στομάχια των ζώων και όπως ήταν φουσκωμένα έδιναν σήμα στον εγκέφαλο ότι το αίσθημα της πείνας έχει ικανοποιηθεί, με αποτέλεσμα τα ζώα να εξασθενούν σταδιακά, γιατί δεν τρέφονταν, οπότε ο θάνατός τους ήταν αργός.

Ωστόσο για τα υπόλοιπα κητώδη και για όσα εξακριβώσαμε τις αιτίες θανάτου, ήταν είτε η πρόσκρουση με πλοίο, είτε η παγίδευση σε αλιευτικά δίχτυα, είτε οι ισχυροί παλμοί σόναρ οι οποίοι εκπέμπονται κατά τη διάρκεια στρατιωτικών ασκήσεων και τρομάζουν τα ζώα που συνήθως κινούνται σε μεγάλα βάθη, με αποτέλεσμα στην προσπάθειά τους να βγουν γρήγορα στην επιφάνεια να παθαίνουν τη νόσο των δυτών και να εκβράζονται στις ακτές.

• Μελετήσατε περισσότερα νεκρά κητώδη τη δεύτερη δεκαετία επειδή είχαν επέλθει περισσότεροι θάνατοι ή για άλλους λόγους;

Αυτή η ερώτηση είναι αρκετά δύσκολο να απαντηθεί. Είναι γεγονός ότι το δίκτυο αναφοράς εκβρασμών λειτουργούσε καλύτερα τη δεύτερη δεκαετία. Αυτό είχε ως συνέπεια και η αντίστοιχη ανταπόκρισή μας σε εκβρασμένα ζώα να είναι καλύτερη. Γι’ αυτόν τον λόγο δεν μπορούμε να πούμε ότι υπήρχαν πιο πολλά εκβρασμένα ζώα. Γιατί πολύ απλά η προσπάθειά μας, το λεγόμενο effort, ήταν υψηλότερη τη δεύτερη δεκαετία.